Τ. Ζενέτος, Κατοικία στη Γλυφάδα, 1961.
Ελληνικότητα και αρχιτεκτονική
Του ΤΑΣΗ ΠΑΠΑΪΩΑΝΝΟΥ*
«Ελληνικότητα», μια έννοια πλήρως παρεξηγημένη, που καταδυναστεύει πάνω από έναν αιώνα τώρα τόσο τον χώρο των αρχιτεκτόνων όσο και γενικότερα τον χώρο της ελληνικής διανόησης.
Μια έννοια που ίσως σε άλλες ιστορικές στιγμές κάτι να σήμαινε, αφού προσπαθούσε να προσδιορίσει την εθνική ταυτότητα του νεοσύστατου ελληνικού κράτους ή, αργότερα, να βοηθήσει να ξαναβρεθεί το χαμένο όραμα του Ελληνισμού μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή, αλλά σήμερα δημιουργεί μεγάλη ιδεολογική σύγχυση σε όλους τους τομείς της τέχνης, της αρχιτεκτονικής, ακόμη και της καθημερινής μας ζωής. Κάθε τόσο κάνει ξανά την εμφάνισή της και μας κατατρύχει, όπως για παράδειγμα στις μέρες μας, βρίσκοντας πρόσφορο έδαφος μέσα στη νέα πολυπολιτισμική πραγματικότητα που βιώνουμε στον τόπο μας.
Τ. Ζενέτος, Κατοικία στη Γλυφάδα, 1961. Ενα από τα χαρακτηριστικά δείγματα της δουλειάς του. Κατεδαφίστηκε τη δεκαετία του 1990. Φωτογραφία και προοπτικό σχέδιο
Σαν κατά κάποιο τρόπο να είμαστε αναγκασμένοι να τοποθετούμαστε πάντα σε σχέση μ' αυτήν, αυτή να καθορίζει με έναν τρόπο υποδόριο, αρνητικά ή θετικά, τη θέση ενός έργου τέχνης, μιας αρχιτεκτονικής άποψης. Και όταν γίνεται προσπάθεια η έννοια αυτή να προσδιοριστεί στον χώρο της αρχιτεκτονικής, για παράδειγμα, τις περισσότερες φορές σταματά σε γραφικά αναμασήματα της «παράδοσης», σε μορφολογικές μόνον αναφορές και εικονογραφικές μιμήσεις που στερούνται περιεχομένου ή, στην καλύτερη περίπτωση, σε αφηρημένα ζητήματα αναλογιών, κλίμακας κ.λπ. Ο υποτιθέμενος «γνήσιος ελληνικός χαρακτήρας» που αναζητείται στο αρχιτεκτόνημα είναι κάτι ακαθόριστο και νεφελώδες.
Ο ρόλος της παράδοσης
Η παράδοση αιώνων στον τόπο μας, με τα συγκλονιστικά ερείπια, λειτουργεί διπλά: άλλοτε ως κινητήρια δύναμη άλλοτε ως παράμετρος ανυπέρβλητη, είναι ταυτόχρονα ευχή και κατάρα. Απαιτεί μεγάλη προσπάθεια να μην εγκλωβιστείς μέσα στη μαγνητική της έλξη και να μπορέσεις να προχωρήσεις ελεύθερος, προσπαθώντας να ερμηνεύσεις τη συλλογική πραγματικότητα γύρω σου, αφήνοντας πάνω της και το δικό σου προσωπικό χνάρι, κατά πώς έχεις ευθύνη.
Οι σημαντικές στιγμές στην ιστορία της νεοελληνικής αρχιτεκτονικής ήταν εκείνες όπου η αρχιτεκτονική δημιουργία λειτούργησε απελευθερωμένη από τις αγκυλώσεις του παρελθόντος, μακριά από κάθε εσωστρέφεια και απομονωτισμό. Οταν κατάφερε να αποκωδικοποιήσει και να κατανοήσει τη βαθύτερη ουσία που βρίσκεται σε κάθε τοπική παράδοση, αλλά ταυτόχρονα και στη ζωντανή πραγματικότητα τής εποχής της και να την εκφράσει με σύγχρονο τρόπο, προσδίδοντάς της νέο περιεχόμενο. Γιατί ούτως ή άλλως κάθε άξιο έργο δεν μπορεί παρά να βασίζεται σ' αυτό που προϋπήρχε και ταυτόχρονα να «τρεμοπαίζουν πάνω του οι ανταύγειες του μέλλοντος», που έλεγε ο Αντρέ Μπρετόν.
Πολλοί αρχιτέκτονες αλλά και καλλιτέχνες αναφέρονται ως «θεματοφύλακες» κατά κάποιον τρόπο της «ελληνικότητας», ως συνεχιστές τού μεγάλου ιδεώδους της φυλής, έτσι που αυτή η συνέχεια να μην μπορεί να αμφισβητηθεί από κανέναν. Και είναι αρκετοί εκείνοι, κριτικοί, ιστορικοί, ακόμη και οι ίδιοι οι αρχιτέκτονες, που συνειδητά είτε ασυνείδητα βοήθησαν να εδραιωθεί μια τέτοια άποψη, που στην ουσία βασίζεται στην τάση αποκλεισμού κάθε μη «ελληνικής» επίδρασης με κεντρικό σύνθημα «επιστροφή στις ρίζες».
Αλλά, μην τυχόν και μια τέτοια θέση είναι στη βάση της οπισθοδρομική και αντιδραστική; Μήπως αποκλείει πολύ σημαντικούς αρχιτέκτονες ή καλλιτέχνες γενικότερα, που δεν ενδιαφέρθηκαν για τη στενή ερμηνεία της συνέχειας αυτής, αλλά ενδεχομένως για μιαν άλλη, ίσως πιο δύσκολη; Τη συνέχεια της οικουμενικής διανόησης, της διανόησης που δεν γνωρίζει σύνορα και αναφέρεται σε όλους τους ανθρώπους. Της αρχιτεκτονικής εκείνης που δεν την ενδιαφέρει να αποδείξει τίποτα, μακριά από ψεύτικες ωραιοποιήσεις και κολακείες, αλλά που εκφράζει τη βαθύτερη αλήθεια της ύπαρξής της, να στεγάσει σε κάθε ιστορική συγκυρία όσο το δυνατόν καλύτερα την ανθρώπινη ανάγκη, τη ζωή.
Αλλωστε, σε ποια Ελλάδα αναφερόμαστε; Λες και η κοινωνία μας είναι ενιαία και μονολιθική, ότι δεν υπάρχουν διαφορετικές ή εκ διαμέτρου αντίθετες απόψεις. Φωνές τόσο ίδιες στην ουσία τους υπήρχαν, υπάρχουν και θα υπάρχουν ανεξάρτητα από εθνικές ιδιαιτερότητες. Αυτό που τις ενώνει και τις φέρνει κοντά δεν είναι τα εθνικά χαρακτηριστικά, αλλά η κοινή αντιμετώπιση της ζωής, τα ίδια κοινωνικά προβλήματα, οι ίδιες αγωνίες, τα ίδια βάσανα.
Σταυροδρόμι πολιτισμών
Γιατί αν κάτι χαρακτήριζε -και χαρακτηρίζει ακόμη- τον τόπο μας είναι το γεγονός ότι αποτελούσε πάντοτε σταυροδρόμι πολιτισμών. Ενα σταυροδρόμι Ανατολής- Δύσης αλλά και Βορρά - Νότου, με πολιτισμούς πολύ παλιούς και μεγάλους να συναντιούνται. Μέσα από τη συνύπαρξη αυτή, την ώσμωση των διαφορετικών ιδεών, γεννήθηκε το νέο και το ουσιαστικό. Οι ιδέες δεν γνωρίζουν σύνορα, γλώσσα, θρησκεία, χρώμα, δεν περιορίζονται σ' έναν συγκεκριμένο τόπο.
Σημασία έχει να κατανοούμε και να κρίνουμε την κάθε αρχιτεκτονική δημιουργία ξεχωριστά ως αυτόνομη οντότητα, ενταγμένη στις συνθήκες τής εποχής της και όχι, για λόγους ευκολίας ή ανούσιας ταξινόμησης, να προσπαθούμε να την κατατάξουμε με αυθαίρετο τρόπο στην τάδε ή τη δείνα κατηγορία.
Ετσι θα μπορούσε η αρχιτεκτονική του Τάκη Ζενέτου, για παράδειγμα, που θεωρείται «διεθνής», σε αντιδιαστολή με άλλες που χαρακτηρίζονται με περισσή ευκολία «ελληνικές», να μας ενδιαφέρει και να αξίζει περισσότερο την προσοχή μας. Αυτό που πρέπει να μας απασχολεί είναι αν η αρχιτεκτονική είναι καλή, και τα κτίρια που σχεδίασε και μας άφησε ως πολύτιμη κληρονομιά ο Ζενέτος ήταν εξαίρετα! Βασίζονταν σε αρχές ουσιαστικές, αλλά κυρίως στο ανήσυχο πνεύμα του δημιουργού τους. Εχουν μια καθαρότητα μοναδική, είναι αυθεντικά και δεν προσπαθούν να είναι κάτι άλλο από αυτό που λένε, ούτε να μιμηθούν και να αντιγράψουν τα ξενόφερτα πρότυπα και τις εφήμερες μόδες της εποχής.
Είναι χαρακτηριστικό το γεγονός πως τα κτίρια αυτά -όπως και άλλων Ελλήνων αρχιτεκτόνων- η κοινωνία μας δεν τα κατάλαβε, δεν τα προστάτεψε ως εξαιρετικά δείγματα που διηγούνται με τον καλύτερο τρόπο την ιστορία του ελληνικού μοντερνισμού. Πάντοτε τα θεωρούσε «ξένο» σώμα, αφού δεν παρέπεμπαν σε γνωστές μορφές που απλουστευτικά θεωρούνταν «ελληνικές». Κορυφαία στιγμή υπήρξε ο «τεμαχισμός» και η καταστροφή, από την ίδια μάλιστα την πολιτεία, του εργοστασίου ΦΙΞ και οι λίγες φωνές διαμαρτυρίας που ακούστηκαν προέρχονταν μόνον από τον χώρο των αρχιτεκτόνων, αφού οι πολίτες της Αθήνας στην πλειονότητά τους αδυνατούσαν να κατανοήσουν τη μεγάλη αρχιτεκτονική αξία ενός ακόμη «γκρίζου» κτιρίου.
Η τέχνη και η αρχιτεκτονική όμως στις καλύτερες στιγμές τους έχουν ανατρεπτικό χαρακτήρα! Ρόλος τους είναι να λειτουργούν κριτικά στη μία και μοναδική πραγματικότητα που παρουσιάζεται, βγάζοντας στην επιφάνεια και αναδεικνύοντας τις άπειρες εκδοχές και ερμηνείες της. Απέναντι στον ελληνοκεντρισμό, που λειτουργεί ως παράγοντας εφησυχασμού και νάρκωσης, δεν βρίσκεται η άνευ όρων προσχώρηση σε μια υποτιθέμενη διεθνή πρωτοπορία. Το δίλημμα «τοπικό ή διεθνές» είναι ψεύτικο και το μόνο που καταφέρνει είναι να διαιωνίζει το κυρίαρχο πολιτισμικό μοντέλο που επικρατεί χρόνια τώρα στον τόπο μας.
Αναχρονιστικά δόγματα
Ισως, αν μπορέσουμε να απεξαρτηθούμε από αυτό που στενά και εικονογραφικά μόνο αποτελεί την παράδοσή μας, κόβοντας οριστικά το συρματόπλεγμα που μας φυλακίζει μέσα σε αναχρονιστικά δόγματα και μύθους, και κοιτάξουμε κατευθείαν την ψυχή και την καρδιά μας ελεύθεροι, τότε μόνο μπορεί να είμαστε σε θέση κάτι να κάνουμε. Να εκφράσουμε δηλαδή με ειλικρίνεια τους δισταγμούς, τις αγωνίες, τις αντιφάσεις, τα διλήμματα μας την πολλαπλή και ρευστή πραγματικότητα που υπάρχει γύρω μας.
Μπορεί η αλήθεια και το δίδαγμα που αναζητούμε να βρίσκονται δίπλα μας, στο ταπεινό αυθαίρετο με τις αναμονές στην ταράτσα που κτίζεται σε όλες τις χώρες, με πανομοιότυπο σχεδόν τρόπο. Ενα αυθαίρετο που δεν έχει συγκεκριμένη πατρίδα ή πιστοποιητικά εντοπιότητας, κτισμένο όμως με τα όνειρα και τους κόπους μιας ολόκληρης ζωής. Αυτό το «διεθνές» διαχρονικό σπιτάκι με τα ευτελή υλικά κατασκευής, συσσωρεύει μέσα στον ελάχιστο χώρο του όλη την ουσία της αρχιτεκτονικής.
* Καθηγητής Αρχιτεκτονικών Συνθέσεων στο ΕΜΠ
Αρχειοθήκη ιστολογίου
-
▼
2008
(92)
-
▼
Ιουνίου
(92)
- Η γενιά της κατοχής / του Δημήτρη Νιάνια 21-12-200...
- για την υπεράσπιση του Καστοριάδηby Θ. 11:23am, Sa...
- Πέθανε το πρωί της Παρασκευής, σε ηλικία 93 ετών, ...
- Κρανάκη, Μιμίκα Ι. | Kranaki, Mimika I. Σύντομη β...
- Ο Καστοριάδης είχε θέσει µε ιδιαίτερη δριµύτητα το...
- Θεοφάνης Τάσης: ο πολιτικός Καστοριάδης και η πολι...
- ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΚΡΙΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ Ο Κορνήλιος Κα...
- Με το όραμα της αυτοθεσμιζόμενης κοινωνίας Δεν χωρ...
- Ροζέ Μιλλιέξ, ο Γάλλος λόγιος που έζησε και έδρασε...
- Πέθανε ο διανοούμενος και φιλέλληνας Ροζέ Μιλλιέξ ...
- Κορνήλιος Καστοριάδης: Εκφραστικά Μέσα Της Ποίησης...
- AMBASSADE DE FRANCE EN GRÈCE Athènes, le 7 jui...
- Αναμνήσεις απο τις σπουδές στο Παρίσι ...
- Κορνήλιος Καστοριάδης: Η άνοδος της ασημαντότηταςΠ...
- 1922: Γέννηση του Κορνήλιου Καστοριάδη, στην Κωνστ...
- Κορνήλιος Καστοριάδης - Φιλοσοφία της Αυτονομίας (...
- «Το ταξίδι του Ματαρόα, 1945.Διακρινοντας Μια ματ...
- «Ματαρόα»Η ΣΥΝΑΡΠΑΣΤΙΚΗ ΖΩΗ ΤΟΥ ΑΝΔΡΕΑ ΚΑΜΠΑ ΚΑΙ Τ...
- .«Το ταξίδι του Ματαρόα, 1945 – Στον καθρέφτη της ...
- Ματαρόα.ΔΗΜΟΣΘΕΝΗΣ ΚΟΥΡΤΟΒΙΚhttp://ta-nea.dolnet.g...
- Ο Κορνήλιος Καστοριάδης (Κωνσταντινούπολη, 11 Μαρτ...
- ΤΕΧΝΕΣ :: ΒΙΒΛΙΟ :: ΕΠΙΚΑΙΡΟΤΗΤΑ Πέθανε στα 88 τη...
- Διάβασα χθές στην Καθημερινή πρώτη φορά για τη Μιμ...
- Μιμίκα ΚρανάκηΗ Μιμίκα Κρανάκη, συγγραφέας του Con...
- Μια άλλη ΕυρώπηΟ Καστοριάδης και εμείςΤέτα Παπαδοπ...
- «Το ταξίδι του Ματαρόα,1945 Στον καθρέφτη της μνήμ...
- Το πλοίο «Ματαρόα»Κύριε διευθυντάΑνοίγοντας το κυρ...
- Καληνύχτα Ροζέ, καλημέρα θλίψη Αντιγράφω από «Τα Ν...
- «Ματαρόα» 1945Το θρυλικό «Ματαρόα». Στα πολυνησιακ...
- Ημερολόγια καταστρώματος ενός πλοίου που το λέγαν ...
- Ιωάννης Ξενάκης «Η μουσική μιλάει μόνο στο μυαλό» ...
- ΙΑΝΗΣ ΞΕΝΑΚΗΣ Ο μουσικός των αριθμών Ελεύθερη Σκέψ...
- Γιάννης Ξενάκης - Στοιχεία πιθανοτικών μεθόδων μου...
- Ο Iάννης Ξενάκης αυτοπροσωπογραφείται«Δεν ήθελα να...
- Ετσι τραυματίστηκε ο Ξενάκης Από τη Ροζίτα Σώκου λ...
- Γιάννηs Ξενάκηs. «Ετσι έχασε το μισό του πρόσωπο.....
- Ιάννης Ξενάκης.Οι «γαλαξίες» του στοχαστή μουσικού...
- Ιάννης Ξενάκης Βιογραφικά στοιχείαΓεννήθηκε στη Βρ...
- ο Γλωσσολόγος και Νεοελληνιστής Σταμάτης Καρατζάς....
- Τ. Ζενέτος, Κατοικία στη Γλυφάδα, 1961.Ελληνικότητ...
- Μια σημαντική έκθεση αρχιτεκτονικής με σημείο αναφ...
- Τ. Ζενέτος Υπάρχουν γυάλινα κτίρια τα οποία συγκατ...
- Ε. ΚΡΙΑΡΑΣ Ο ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ Ε. ΚΡΙΑΡΑΣ ΑΠΑΝΤΑ ΣΤΟΝ Γ. Μ...
- Επιστολές λογίων προς τον Ε. Κριαρά Του Ν. Δ. Τρια...
- Εμμανουήλ Κριαράs Ενας αιώνας θητεία στη γλώσσαΗ ί...
- Ε. ΚΡΙΑΡΑΣ Ο Καραμανλής αναγνωρίζει τη δημοτική γλ...
- Ε. ΚΡΙΑΡΑΣ * Παρακολουθώ τελευταία τα «αντιλεγόμεν...
- Ε. ΚΡΙΑΡΑΣ ΕΝΑ ΓΛΩΣΣΙΚΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ, ΓΙΑ ΤΟ ΟΠΟΙΟ ΕΧΕ...
- Εμμανουήλ Κριαράs Ενας αιώνας θητεία στη γλώσσαΗ ί...
- Ο Ε. Κριαράς γεννήθηκε στον Πειραιά (1906). Τελείω...
- Επιστολές λογίων προς τον Ε. Κριαρά Ε. Κριαράς «Αλ...
- Ο Ε. ΚΡΙΑΡΑΣ ΓΡΑΦΕΙ ΓΙΑ ΤΗΝ 4Οή ΕΠΕΤΕΙΟ ΑΠΟ ΤΟΝ ΘΑ...
- Γραμματικές της νέας Ελληνικής Τσοπανάκης, Α. Γ. 1...
- Γραμματικές της νέας Ελληνικής Χρήστος Κλαίρης - Γ...
- Η Μιμίκα Κρανάκη πέθανε ήσυχα στο Παρίσι Ολγα Σελλ...
- Το ταξίδι του Ματαρόα, 1945 Στον καθρέφτη της μνήμ...
- .«Το ταξίδι του Ματαρόα, 1945 – Στον καθρέφτη της ...
- Γράφει η Ναταλί Κάππα24 / 04 / 2008Η δημιουργός κα...
- Ν. Ανδρικοπούλου:«Το ταξίδι του Ματαρόα,1945 Στον ...
- Φόρος τιμής στον Ντίκο ΒυζάντιοΗμ/νία έκδοσης: 25 ...
- ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΖΩΓΡΑΦΙΚΗΗ ΣΥΛΛΟΓΗ ΚΑΓΚΕΛΑΡΗ "Α...
- Χαμένοι στο βλέμμα του Βυζάντιου 06/09/2007 18:...
- Στα ίχνη του χαμένου βλέμματος…Εκθεση αφιερωμένη σ...
- αφήγηση Η γυναίκα με τα μεγάλα μάτια Πώς διέφυγαν ...
- Ανθρωποκεντρικές συνθέσεις «Ντίκος Βυζάντιος, στα...
- Στα ίχνη του Ντίκου «E» 1/9 ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΚΑΤΕΡΙΝΑ...
- ΠOΛITIΣMOΣ Hμερομηνία δημοσίευσης: 14-08-07 «Εφ...
- Εγκαινιάστηκε την Παρασκευή 7 Σεπτεμβρίου στο κεντ...
- Ο Ντίκος Βυζάντιος γύρισε σπίτιΕνα μήνα μετά τον θ...
- Ο Ντίκος Βυζάντιος, ένας από τους κορυφαίους Ελλην...
- Μια μέρα θα γυρίσειΈλλης Αλεξίου Ο συνάδελφός μου ...
- Ελλη ΑλεξίουΗ αυτοβιογραφική ταινία - ντοκουμέντο ...
- Πριν 28 χρόνια, στις 20 Αυγούστου 1979, δημοσιεύθη...
- ΑΛΕΞΙΟΥ, ΕΛΛΗ ΕΛΛΗ ΑΛΕΞΙΟΥ (1894-1988) Η Έλλη ...
- ΕΛΛΗ ΑΛΕΞΙΟΥ (1894 - 1988) Η πεζογράφος Έλλη Αλεξ...
- ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΕΛΛΗΣ ΑΛΕΞΙΟΥ Η Ελλη Αλεξίου γεννήθηκε...
- Η Έλλη Αλεξίου -αδελφή της Γαλάτειας Καζαντζάκη- γ...
- «Contre-temps» της Μιμίκας Κρανάκη (Βιβλιοπωλείον ...
- Γαλλικό Ινστιτούτο: Εκατόν ένα χρόνια συνεργασίας ...
- Ματαρόα, το πλοίο της μεγάλης φυγής Μαρτυρίες για...
- Νίκος Γ. Σβορώνος: Η έγκυρη μαρξιστική εκδοχή της ...
- « Melpo, c’est la Grèce, c’est la Méditerranée, c’...
- ΟΚΤΑΒΙΟΣ ΜΕΡΛΙΕΜερλιέ Οκτάβιος (Merlier Octave) (Ρ...
- Octavius MerlierE VicipaediaSalire ad: navigatione...
- Cranaki Mimika"ΜΑΤΑΡΟΑ" σε δύο φωνές. Σελίδες ξενη...
- Ματαρόα, το πλοίο της μεγάλης φυγής Μαρτυρίες για...
- MataroaUn article de Wikipédia, l'encyclopédie lib...
- Kostas AxelosUn article de Wikipédia, l'encyclopéd...
- Mataroa – Le navire de fuiteDeux livres sont publi...
- Βιογραφικό Γεννήθηκε στο Βόλο στις 16 Ιανουαρίου 1...
- ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΟΝ ΚΩΣΤΑ ΠΑΠΑΪΟΑΝΝΟΥΝΙΚΟΣ ΤΖ. ΣΕΡΓΗΣΔρ....
- ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΟΝ ΚΩΣΤΑ ΠΑΠΑΪΩΑΝΝΟΥΟ Κώστας Στρ. Παπαϊ...
-
▼
Ιουνίου
(92)
Κυριακή 8 Ιουνίου 2008
Εγγραφή σε:
Σχόλια ανάρτησης (Atom)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου