Πληροφορίες

Η φωτογραφία μου
ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ ΤΕΧΝΗΣ ART-ACT SFAELOU 3. 11522 ATHENS GREECE CONTEMPORARY ART INSTITUTE ART-ACT SFAELOU 3. 11522 ATHENS GREECE THE CONTEMPORARY ART INSTITUTE ART-ACT SFAELOU 3. 11522 ATHENS GREECE, COLLECTED AND COLLATED INFORMATION (Media) FOR THE WORK OF VISUAL ARTISTS GRADUATES AND STUDENTS OF THE SCHOOL OF FINE ARTS. PURPOSE IS AN ARCHIVE OF RESEARCH AND STUDY. IF YOU ARE INTERESTED SEND POSTAL (NOT REGISTERED, COURIER, WEBSITES, E-MAIL) WHAT YOU THINK YOU HOW TO (BIOGRAPHY, PUBLICATIONS, DOCUMENTS, PHOTOS PROJECTS, DVD, CD-R, LISTS OF REPORTS, etc.). THE MATERIALS WILL NOT BE RETURNED. CHRISTOS THEOFILIS PHONE NUMBER.: 6974540581 ADDRESS .: ART-ACT SFAELOU 3. 11522 ATHENS GREECE ART-CRITIC,CURATOR OF ART EXHIBITIONS,PERMANENT PARTNER OF THE NEWSPAPERS http://www.avgi.GR http://www.kte.gr/ JOURNAL INVESTOR -CULTURE http://www.xronos.gr / http://www.ihodimoprasion.gr/ http://www.edromos.gr/ MAGAZINE INFORMER



Οκτάβιος και Μέλπω Μερλιέ























Αρχειοθήκη ιστολογίου

Κυριακή 8 Ιουνίου 2008

Ε. ΚΡΙΑΡΑΣ
ΕΝΑ ΓΛΩΣΣΙΚΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ, ΓΙΑ ΤΟ ΟΠΟΙΟ ΕΧΕΙ ΧΥΘΕΙ ΠΟΛΥ ΜΕΛΑΝΙ
Η μεταγραφή των ξένων ονομάτων
Προβλήματα μεταγραφής ξένων κύριων ονομάτων προβάλλουν, ακριβέστερα ξαναπροβάλλουν, σε ορισμένα πρόσφατα άρθρα του κ. Γιάννη Χάρη (ένθετο «ΠΡΟΣΩΠΑ» των «ΝΕΩΝ», της 6. και της 19. Ιουνίου 1999) και του κ. Δημοσθένη Κούρτοβικ (στο ένθετο της ίδιας εφημερίδας της 19. Ιουνίου 1999).
Ε. ΚΡΙΑΡΑΣ


Δε νομίζω ότι οι αρθρογράφοι βρίσκουν οριστική λύση των προβλημάτων αυτών. Σημειώνω ότι και άλλους πριν από μένα και εμένα πιο πρόσφατα (και μάλιστα επανειλημμένα) απασχόλησαν η μεταγραφή ονομάτων από ξένες γλώσσες, αλλά και η μεταγραφή αρχαιοελληνικών ονομάτων. Παραπέμπω ιδίως σε άρθρο μου στο λιγόζωο περιοδικό «Το Πρίσμα», αρ. 3, 1981, σελ. 5-13, που πέθανε μαζί με το διευθυντή του, αείμνηστο φίλο μου Δημήτρη Χατζή. Θα δώσω κατά συνοπτικό τρόπο τα συμπεράσματα του άρθρου μου εκείνου: Διαπίστωνα την ανάγκη με πιστότητα να μεταφέρονται στα γραπτά μας και μάλιστα με τα απλούστερα γράμματα (ι, ο, ε) και χωρίς επηρεασμό από την ξενική ορθογράφηση, τα ονόματα ξένων προσώπων. Η μεταγραφή αυτή είναι απαραίτητη σε δημοσιεύματα που απευθύνονται σε πλατύτερο κοινό· στα επιστημονικά κείμενα είναι απολύτως φυσικό τα ονόματα αυτά να μένουν αμετάβλητα. Και πρέπει η μεταγραφή να γίνεται με τον απλούστερο τρόπο γιατί τι κέρδος έχει ο αναγνώστης αν το όνομα του Flaubert γράφεται όπως γραφόταν παλαιότερα (καμιά φορά και τώρα): Φλωμπέρ; Ποια άραγε πραγματική αντιστοιχία προφοράς μπορεί να νοηθεί μεταξύ του κλειστού γαλλικού au και του δικού μας ωμέγα; Το ζητούμενο είναι να γνωρίσει το όνομα, έστω και μόνο στην προφορά του, εκείνος που δεν ξέρει την ξένη γλώσσα με την οποία συνδέεται το όνομα. Εκείνος που ξέρει την ξένη γλώσσα (και φυσικά και την ορθογραφία του) δε χρειάζεται να διαφωτιστεί. Έτσι σύμφωνα με τα παραπάνω κατέληγα να προτείνω τις ακόλουθες μεταγραφές: Flaubert-Φλομπέρ, Baudelaire-Μποντ(ε)λέρ, Rousseau-Ρουσό. Επειδή όμως οι περιπτώσεις μεταγραφής δεν είναι πάντα τόσο απλές όσο στις μνημονευόμενες αμέσως πιο πάνω περιπτώσεις, υποστήριζα ότι λύση ριζική του προβλήματος θα ήταν να χρησιμοποιήσομε, όπως είχε από παλαιότερα προταθεί, σημάδια πάνω σε φωνήεντα και σε σύμφωνα, για να δηλώσομε την ιδιάζουσα εκάστοτε προφορά. Όμως παρατηρούσα αμέσως ότι μια τέτοια καινοτομία θα επιβάρυνε αφόρητα τους γραμματικούς κανόνες, θα αλλοίωνε την εμφάνιση του νεοελληνικού γραπτού κειμένου, γενικώς θα προκαλούσε ανατροπή του καθιερωμένου ελληνικού αλφαβήτου και ατελείωτες διαμαρτυρίες. Μια τέτοια λύση δε θα έπρεπε λοιπόν να γίνει δεκτή.

Ειδικότερα για την απόδοση του ξενικού φθόγγου g θα χρησιμοποιούσαμε, όπως είναι φυσικό, το σύμπλεγμα γκ. Στην περίπτωση όμως που θα είχαμε ξενικούς φθόγγους ng, αυτοί θα έπρεπε να μεταγραφούν νγκ. (Σημειώνω ότι αυτό γίνεται σήμερα σε μεγάλη κλίμακα, όπως και οι άλλες προτάσεις μου εφαρμόζονται στην πραγματικότητα ­ έστω και με μόνη την επίδραση της κοινής λογικής, αν όχι από επίδραση της μελέτης μου. Πάντως γεγονός είναι ότι μετά τη δημοσίευση της μελέτης μου εκείνης του 1981, έλαβα πάμπολλα γράμματα αναγνωστών που μου ανακοίνωναν ότι συμφωνούσαν με τις απόψεις μου. Επίσης συμφώνησε με τις γνώμες μου και ο Γάλλος νεοελληνιστής καθηγητής Yvon Tarabout σε συναφή βιβλιοκρισία του στο Bulletin du Centre d' etudes balkaniques, 3. 12. 1984. Ο Tarabout αποδέχεται παράλληλα και την άποψή μου ότι μπορούν να μείνουν οι ήδη καθιερωμένοι τρόποι μεταφοράς ορισμένων ονομάτων (Βύρων, Νεύτων, Μολιέρος, Βολταίρος, Δουμάς). Δέχεται ακόμη και την άποψή μου να μένουν αμετάβλητα τα βαφτιστικά ξένων προσώπων και να γράφομε λ.χ. Ζαν-Πολ Σαρτρ, Πολ Κλοντέλ, Κλοντ Φοριέλ. Παράλληλα ο μακαρίτης σήμερα Βούλγαρος κλασικός φιλόλογος, αλλά και γνώστης της νέας ελληνικής και του γλωσσικού μας ζητήματος Αλεξάντρ Νίτσεφ επιδοκιμάζει και εκείνος τις προτάσεις μου για τη μεταγραφή, προχωρεί μάλιστα σε περαιτέρω πρόταση ως προς ορισμένο σημείο. Δέχεται βέβαια να αποδίδονται τα ξενικά γράμματα b, d, g με τα δικά μας συμπλέγματα μπ, ντ, και γκ και, επηρεασμένος από την πρότασή μου το ng να αποδίδεται με νγκ, προτείνει κάτι ανάλογο για τους φθόγγους mb, nd· δηλαδή να αποδίδονται με τα συμπλέγματα μμπ, νντ. Έτσι όπως γράφομε: Ουνγκαρέτι-Ungaretti, θα γράφαμε και: Μίραμμπελ-Mirambel, Πιρανντέλο-Pirandello, Ανντρέγεφ-Andrejev. Σχετικά τώρα με τη μεταγραφή του συμπλέγματος mp και nt προτείνει ο Nicev να μεταγράφομε χρησιμοποιώντας μεταξύ των γραμμάτων μ και π, ν και τ, απόστροφο για να δηλώνετε η χωριστή προφορά του μ και του ν από το π και το τ, που τα συνοδεύουν. Αν'τουάν για να αποδώσομε το Antoine και Αμ'πέρ για να αποδώσομε το Ampere. Στην ουσία ­ και το αναφέρει ­ ο Nicev προωθεί την άποψή μου για τη μεταγραφή του ηg σε νγκ προτείνοντας το διπλό μ και το διπλό ν για την απόδοση των έρρινων mb και nd. Η πρόταση του Nicev με βρήκε σύμφωνο με μόνη τη διαφορά ότι προτιμώ αντί της αποστρόφου μεταξύ του ν και του συμφωνικού συμπλέγματος ενωτικό (μικρή παύλα). (Το σημάδι αυτό άλλοτε ενώνει και άλλοτε χωρίζει). Υπενθυμίζω ότι σήμερα στην πράξη, όταν θέλομε να υπογραμμίσομε ένα τμήμα μιας λέξης κατά το γράψιμο, σημειώνομε αυτή τη μικρή παύλα, δηλ. το ενωτικό μετά το πρώτο αυτό τμήμα της λέξης που θέλομε να υπογραμμίσομε. Νομίζω ότι η πρόταση Nicev, ελαφρά τροποποιημένη, μπορεί να γίνει αποδεκτή. Τις τελευταίες αυτές απόψεις υποστήριξα και σε ομιλία μου σε φιλολογικό μνημόσυνο για το Λίνο Πολίτη (Τιμητικός τόμος, Επιστημονική Επετηρίδα Φιλοσοφικής Σχολής, Θεσσαλονίκη 1988, σελ. 133-4).

Ο κ. Κούρτοβικ στο μνημονευμένο άρθρο του προτείνει, όπως ­ το είπα ­ και άλλοι παλαιότεροι, τη συμπλήρωση του αλφαβήτου μας με την προσθήκη σημαδιών πάνω σε γράμματα. Όπως όμως υποστήριξα και πιο πάνω, μια τέτοια λύση δε θα ικανοποιούσε γενικότερα, ενώ η λύση που έχω προτείνει με τα παραπάνω δύο άρθρα μου αντιμετωπίζει, νομίζω, με επάρκεια και λύνει το ζήτημα σε όλες τις περιπτώσεις στις οποίες παρουσιάζεται.



Απαντώ τώρα σε ορισμένες απορίες των κ.κ. Χάρη και Κούρτοβικ. Ως προς την απλοποίηση των διπλών συμφώνων που απασχολεί τον κ. Χάρη υπενθυμίζω ότι το ίδιο γίνεται και στην ορθογράφηση ουσιαστικών που προέρχονται από ξένη γλώσσα (piatto-πιάτο). Σημειώνω ότι ήδη απαντούν και σε ονόματα τέτοιες μεταγραφές, και δεν ξενίζουν (Μιτεράν-Mitterrand).

Ως προς τη μεταγραφή του γαλλικού u, «δε χαλά ο κόσμος» αν το μεταγράψομε καμιά φορά ι. Γενικότερα παρατηρώ ότι ορισμένα τοπωνύμια (Γιβραλτάρ, Σαρδηνία, Κορσική) θα μπορούσαν να ακολουθούν την παραδοσιακή γραφή τους, όπως, καθώς είδαμε, τα ονόματα Βύρων, Νεύτων, Θιέρσος και μερικά άλλα ίσως. Λογική είναι, νομίζω, η παρατήρηση του κ. Χάρη ότι «η δουλειά» μόνο από αρμόδιους φορείς (εννοεί ασφαλώς: ειδικούς) μπορεί να γίνει».

Τώρα ως προς τα απορήματα του κ. Κούρτοβικ. Πρώτα πρώτα σχετικά με την όσο γίνεται σωστότερη προφορά του ξένου ονόματος ­ όταν βέβαια την ξέρομε ­ δικαιολογημένη είναι η παρατήρησή του ότι δεν είναι κανονικό να ελέγχεται εκείνος που μπορεί να προφέρει σωστότερα (όσο γίνεται) το ξένο όνομα. Σωστά επίσης διατυπώνει την ανάγκη να ξεχωρίζεται στη μεταγραφή μας και στην προφορά μας η διάκριση του b και του mb, του d και του nd· προσθέτω: και του nt, του nd και του d. Αυτό βέβαια ισχύει και για ελληνικές λέξεις που η προφορά τους διαφοροποιείται, καθώς πρόκειται για διαφορετικές λέξεις που γράφονται ομοιόμορφα. Είναι η περίπτωση των λέξεων βεντέτα=εκδίκηση και βεντέτα=ξεχωριστή ηθοποιός.

Τώρα ότι καμιά φορά βρισκόμαστε σε αδυναμία να μεταφέρομε με διάφορο τρόπο ονόματα που προφέρονται (για το δικό μας το σύστημα) τάχα το ίδιο (ονόματα: Es και Hoess) είναι βέβαιο. Τότε λύση είναι να παραθέτομε σε παρένθεση και την ξένη γραφή του ονόματος, για να είναι απολύτως ενημερωμένος ο αναγνώστης.

Ας σημειώσω και τούτο: Η γειτνίαση γραμμάτων που δεν είναι συνηθισμένη στη γλώσσα μας δεν πρέπει να μας ξενίζει. Και οι Γερμανοί λ.χ. μεταγράφοντας δικά μας ονόματα με αρχικό σύμπλεγμα mp γράφουν στην αρχή της λέξης Mp, που δεν είναι καταρχήν ανεκτό σε γερμανικό κείμενο. Επισημαίνω ότι και το Ιστορικό Λεξικό της Ακαδημίας ήδη από τα χρόνια (και με την έγκριση) του Γεώργιου Χατζιδάκι χρησιμοποιεί τα ξενικά στοιχεία b, d, g κ.ά. για να αποδώσει πιστά ορισμένους φθόγγους της νέας ελληνικής.

Γενικά πρέπει να παρατηρήσω με ικανοποίηση ότι σε μεγάλη κλίμακα εφαρμόζονται σήμερα στον Τύπο και σε προσωπικότερα δημοσιεύματα λίγο-πολύ ορισμένες από τις απλοποιήσεις που έχουν προταθεί.

Είχα γράψει τα προηγούμενα όταν ήρθε στα χέρια μου το τεύχος «Οδηγός νεοελληνικής γλώσσας» (Πατάκης, 1999) με την επιμέλεια της κ. Άννα Ιορδανίδου. Σε ειδικό κεφάλαιο για τη μεταγραφή ξένων ονομάτων (σελ. 141-50) παρέχονται σχετικές με το θέμα προτάσεις του Μανόλη Τριανταφυλλίδη, αγνοούνται όμως τα δύο ειδικά για το θέμα δικά μου δημοσιεύματα, που μνημονεύτηκαν στην αρχή του άρθρου τούτου. Η συγγ. γνωρίζει μόνο την εφαρμογή που έκαμα των προτάσεών μου στον «Πίνακα ξένων κύριων ονομάτων» (στο τέλος του «Λεξικού μου της δημοτικής, γραπτής και προφορικής», 1995). Η συγγρ. εξάλλου του κεφαλαίου του «Οδηγού» που αναφέρεται στη μεταγραφή κ. Άννα Σταυροπούλου δε φαίνεται να είναι ενήμερη σε όσα λέγονται στα Προλεγόμενα του Λεξικού μου ως προς το εφαρμοζόμενο σύστημα. Διατυπώνονται σχόλια για τα συναφή προβλήματα και η συγγρ. καταλήγει ότι το ζητούμενο είναι ένα σύστημα μεταγραφής ευέλικτο και λογικό που θα ισχύει σε όλες τις περιπτώσεις, υπονοώντας πάντα πορεία προς την απλούστευση. Τελικά νομίζω ότι στη βιβλιογραφία του τεύχους είχαν θέση και τα ακόλουθα δημοσιεύματα: Ε. Κριαρά, Η γλώσσα μας, Θεσσαλονίκη 1992, Άρθρα και σημειώσεις ενός δημοτικιστή, Θεσσαλονίκη 1978 και Η σημερινή μας γλώσσα, Μαλλιάρης-Παιδεία, Θεσσαλονίκη 1984.

Σχετικά τώρα με την προφορά, ­ θέμα που θίγεται σε νεότερο άρθρο του κ. Χάρη («ΤΑ ΝΕΑ» «ΠΡΟΣΩΠΑ», τεύχος 17, 3 Ιουλίου 1999) ­ τη σωστή προφορά των ξένων ονομάτων, δεν μπορούμε, νομίζω, να αποκλείσομε σωστά να προφέρονται τα ξένα ονόματα, όταν αυτό είναι κατορθωτό, ούτε φυσικά να καταδικάζομε την αδυναμία σωστής προφοράς. Είναι βέβαιο ότι ορισμένοι φθόγγοι δεν ταυτίζονται στις διάφορες γλώσσες. Οι Γάλλοι διαβάζουν και προφέρουν ορισμένα ξένα γι' αυτούς ονόματα με τις δικές τους δυνατότητες. Στις περιπτώσεις αυτές τα στοιχεία είναι κοινά (πανευρωπαϊκά) και δεν υπάρχει περίπτωση μεταγραφής. Προφέρονται τα ξένα ονόματα κατά τις δυνατότητες του κάθε λαού.

Η ξενογράμματη γραφή, όπως υποστηρίχτηκε, δικαιολογείται (ή μάλλον επιβάλλεται) προκειμένου για επιστημονικά γραπτά. Στα άλλα επιβάλλεται η μεταγραφή και εν ανάγκη σε παρένθεση η παρουσία της ξένης ορθογραφίας του ονόματος. Ειδικότερα ο μεταφραστής λογοτεχνικών κειμένων επιβάλλεται να παρέχει και την ξένη ορθογράφηση και τη σωστή νεοελληνική μεταγραφή. Νομίζω ότι δεν είναι πρακτική η σκέψη για εμπλουτισμό του νεοελληνικού αλφαβήτου. Θεραπεία υπάρχει, νομίζω, με τις δικές μου προτάσεις, όπως από παλαιότερα έχουν διατυπωθεί.

Δεν υπάρχουν σχόλια: