«Το ταξίδι του Ματαρόα, 1945.Διακρινοντας
Μια ματιά με κατανόηση
Tης Eλισαβετ Kοτζια

Διαβάζω τα μυθιστορήματα του Τηλέμαχου Κώστια με πολύ μεγάλη ευχαρίστηση. Δεν είναι μια πεζογραφία που κατορθώνει υψηλά αισθητικά επιτεύγματα, διαθέτει όμως μια σειρά από εξαιρετικά θετικές πλευρές. Κατ’ αρχάς αντλεί τη θεματολογία της από την πραγματικότητα που μας περιβάλλει, απεικονίζοντας «φέτες ζωής» που μας είναι οικείες. Χρησιμοποιεί τη γλώσσα με επάρκεια, αναπτύσσοντας έναν ήπιο, στρωτό ρυθμό. Κυρίως όμως, και αυτό είναι ίσως το σημαντικότερο, αντικρίζει τον κόσμο –τους ανθρώπους και τις σχέσεις τους– με ένα βλέμμα κατανόησης, καλοσύνης και συμπάθειας. Από τη μια λυπάσαι για την έλλειψη νεύρου που μπορείς να της καταλογίσεις, από την άλλη όμως απολαμβάνεις το γεγονός ότι τα κείμενα του Κώτσια λειτουργούν σχεδόν κατευναστικά. Στο «Τεκμήριο αθωότητας» (Κέδρος σελ. 238) ο διαπρεπής χειρούργος του Νοσοκομείου Ιωαννίνων Σπύρος Νικολάου διώκεται για χρηματισμό. Ο Αλβανός Αριάν κατήγγειλε στην αστυνομία ότι ο γιατρός του ζήτησε χρήματα προκειμένου να εγχειρήσει την πεθερά του. Η υπόθεση παίρνει δημοσιότητα και η τακτοποιημένη ζωή του μυθιστορηματικού ήρωα ανατρέπεται – η επαγγελματική του σταδιοδρομία διακόπτεται και ο γάμος του περνάει κρίση.

Η διάθεση του μυθιστορήματος δεν είναι καταγγελτική. Μέσα στα συμφραζόμενα της ιστορίας ακόμα και το παράνομο «φακελάκι» μοιάζει ανεκτό, καθώς ο αφηγητής διαθέτει την ικανότητα να ταυτίζεται διαδοχικά με όλους του τους ήρωες. Συμπαθής έτσι κι ευγενικός ο γιατρός, το ίδιο και ο φίλος του διοικητής της αστυνομίας που προσπαθεί ανεπιτυχώς να τον καλύψει, και πολύ περισσότερο ο Αλβανός ήρωας και η ακατάβλητου κεφιού πεθερά του. Μια ερωτική αντιζηλία όμως και μια άτυχη για τον γιατρό στιγμή –στο κρίσιμο δεκάλεπτο οι τηλεφωνικές γραμμές υπήρξαν κατειλημμένες– θα φέρουν τον ήρωα αντιμέτωπο, όχι με την έτσι ή αλλιώς χαλαρή επαγγελματική του συνείδηση, όσο με την ελληνική πραγματικότητα της εξαγοραζόμενης δημόσιας διοίκησης. Διότι ο μηχανισμός που ώς τότε λειτουργούσε προς όφελος των συμφερόντων του γιατρού, όταν ο ήρωας θα αποκαλυφθεί, αφού τον αποκαθηλώσει, με την ίδια ευκολία θα στραφεί εναντίον του και θα αρχίσει να τον απομυζά. Η κοινωνική πραγματικότητα, δεν φαίνεται ότι μπορεί, κατά τον Κώτσια, να αλλάξει. Το μόνο που μεταβάλλεται είναι οι σχέσεις του υποκειμένου με την εξουσία, η εγγύτητα και η δυνατότητά του να τη χρησιμοποιεί ιδιοτελώς. Αφού έτσι στο πρώτο μισό του μυθιστορήματος παρακολουθήσουμε τη μοιραία για τον γιατρό λειτουργία της τύχης του, στο υπόλοιπο μισό παρακολουθούμε την πτωτική επαγγελματική του πορεία και τη διαδικασία της συμφιλίωσης με το καινούργιο κοινωνικό και ψυχολογικό του καθεστώς – το τέρμα των ψευδαισθήσεων, το ναυάγιο των προσωπικών σχέσεων, την αναγνώριση των λανθασμένων κοινωνικών του ιεραρχήσεων, την εξοικείωση με μια διαφορετική, πολύ ταπεινότερη εικόνα εαυτού. Στο τέλος της ιστορίας, ο ήρωας θα καταλήξει να αποκτήσει τη σεμνότητα που χαρακτηρίζει και τον ίδιο τον αφηγητή του Τηλέμαχου Κώτσια – όχι θεαματικοί στόχοι και μεγαλεπήβολα σχέδια, οτιδήποτε όμως με το οποίο ασχολούμαστε, καμωμένο με φροντίδα και γούστο. (Κάποια δαιμονική λάμψη απόλυτα ειρωνικού χιούμορ φωτίζει πάντως το κείμενο στις τελευταίες του σελίδες, όταν η διαφιλονικούμενη ερωμένη του μυθιστορήματος θα αντιληφθεί ότι άθελά της φέρνει στους εραστές της κακοτυχία. Με τυφλή εμπιστοσύνη στο κακό της μάτι θα παραδοθεί λοιπόν ερωτικά στον διώκτη της –και ω του θαύματος– λίγη ώρα αργότερα εκείνος θα συλληφθεί!).

Γιατί η φυγή των διακοσίων περίπου Ελλήνων υποτρόφων με το γαλλικό μεταγωγικό «Ματαρόα» στο Παρίσι τον Δεκέμβριο του 1945 έχει αποκτήσει την αίγλη ενός αγαπημένου μύθου; Οπως προκύπτει από τα δύο πρόσφατα βιβλία της Μιμίκας Κρανάκη «“Ματαρόα” σε δυο φωνές» (Βιβλιοθήκη του Μουσείου Μπενάκη, σελ. 77) και της Νέλλης Ανδρικοπούλου «Το ταξίδι του Ματαρόα, 1945. Στον Καθρέφτη της μνήμης» (Βιβλιοπωλείον της Εστίας, σελ. 150) εκείνο που στην πραγματικότητα συναρπάζει είναι η ηρωική περιπέτεια της νεότητας. Το ότι πολλοί από τους υποτρόφους αργότερα θα λάμψουν στον χώρο της τέχνης και της επιστήμης ως αρχιτέκτονες, γλύπτες, ζωγράφοι, σκηνοθέτες, ιστορικοί, κοινωνιολόγοι και λογοτέχνες, δεν είναι καθόλου περίεργο. Διότι οι εμβληματικές φυσιογνωμίες του Γαλλικού Ινστιτούτου στην Αθήνα Οκτάβιος και Μέλπω Μερλιέ επέλεξαν μερικά από τα πιο ζωντανά πνεύματα της κατεστραμμένης από τον πόλεμο Ελλάδας. Προικισμένοι νέοι, γεμάτοι όνειρα και κέφι, θα βρεθούν έτσι στα κρίσιμα χρόνια της πνευματικής τους διαμόρφωσης στην πρωτεύουσα των Φώτων, μακριά από τον δεύτερο φονικό κύκλο της ελληνικής εμφύλιας διαμάχης που είχε ήδη αρχίσει. Και τι το πιο φυσικό, θα διακριθούν.



--------------------------------------------------------------------------------

Kλείσιμο

Hμερομηνία : 6/4/08

Copyright: http://www.kathimerini.gr