Ημερολόγια καταστρώματος ενός πλοίου που το λέγαν «Ματαρόα»


Του ΒΑΣΙΛΗ Κ. ΚΑΛΑΜΑΡΑ


Το θρυλικό πλοίο «Ματαρόα», το οποίο στα τέλη Δεκεμβρίου του 1945 μετέφερε σχεδόν όλο τον ανθό της γαλλόφωνης διανόησης από το λιμάνι του Πειραιά στον Τάραντα της Κάτω Ιταλίας, επανέρχεται στην επικαιρότητα. Αφορμή να το θυμηθούμε ξανά, εξήντα δύο χρόνια μετά τον ιστορικό απόπλου, είναι η έκδοση του βιβλίου «Το πλοίο Ματαρόα». Το υπογράφει η 86χρονη Νέλλη Ανδρικοπούλου, γλύπτρια και ξεναγός για λόγους βιοποριστικούς, η οποία ήταν ανάμεσα στους εκατόν ενενήντα Ελληνες που επιβιβάστηκαν στη «Γυναίκα με τα μεγάλα μάτια» -είναι η μετάφραση της πολυνησιακής λέξης Ματαρόα.



«Ματαρόα» στα πολυνησιακά σημαίνει «Γυναίκα με τα μεγάλα μάτια»
Την έκδοση την αναμένουμε από την «Εστία»: θα περιέχει συνεντεύξεις πέντε συνεπιβατών της συγγραφέως (του φιλόσοφου Κώστα Αξελού, του κινηματογραφιστή Μάνου Ζαχαρία, του αρχιτέκτονα Κώστα Μανουηλίδη, του φαρμακοβιομήχανου Μανώλη Νειάδα και του επιχειρηματίαα Δημήτρη Μαρινόπουλου), επίμετρο-αναφορά στην εποχή εκείνη από τον ιστορικό Γιώργο Καλπαδάκη, καθώς και φωτογραφικό υλικό.

Η πρωτοβουλία της διάσωσης ανήκει στον τότε διευθυντή του Γαλλικού Ινστιτούτου Οκτάβιο Μερλιέ (1897-1976), ο οποίος έμεινε στο τιμόνι του από το 1925 έως το 1961. Στη μαρτυρία της η Νέλλη Ανδρικοπούλου ξεκαθαρίζει «ότι οι επιβαίνοντες δεν προέρχονταν αποκλειστικά από το χώρο της διανόησης, αλλά από εξήντα διαφορετικά επαγγέλματα: ήταν, παραδείγματος χάριν, γιατροί, φαρμακοποιοί, γυμναστές, επιχειρηματίες. Οι περισσότεροι ταξίδεψαν με χρήματα της γαλλικής κυβέρνησης, αλλά υπήρχαν και κάποιοι που έφτασαν στη Γαλλία με δικά τους έξοδα».

Με ποιον γνώμονα επελέγησαν από τον τολμηρό Οκτάβιο Μερλιέ; «Για τα ταλέντα και τις ικανότητές τους. Ο διαγωνισμός, ο οποίος ήταν για τη γλώσσα, ήταν σχετικά εικονικός. Τα περισσότερα ήταν φτωχά παιδιά, τα οποία διέθεταν εξαιρετικές ικανότητες», απαντά, προσπαθώντας να φανεί ακριβής στη διατύπωσή της.

Ας θυμηθούμε ορισμένα από εκείνα τα «παιδιά», που δεν άργησαν να δείξουν τα εξαιρετικά προσόντα τους: Κορνήλιος Καστοριάδης, Γιάννης Ξενάκης (ανάπηρος από έκρηξη όλμου στα Δεκεμβριανά), Νίκος Χατζημιχάλης, Κωστάκης Ζενέτος, Κώστας Παπαϊωάννου, Μέμος Μακρής, Κώστας Κουλεντιανός, Μάτση Χατζηλαζάρου, Γιώργος Κανδύλης, Νίκος Σβορώνος, Ελένη Αντωνιάδου-Μπιμπίκου, Φιλόλαος, Αδωνις Κύρου (τραυματίας στις οδομαχίες), Δημήτρης Λουκάτος, Αριστομένης Προβελέγγιος, Ντίκος Βυζάντιος, Ανδρέας Κέδρος, Μιμίκα Κρανάκη.


Η Νέλλη Ανδρικοπούλου στο εργαστήρι της, στο Παρίσι (1946)
Συνολικά κράτησε οκτώ μέρες το ταξίδι ώς τη μητρόπολη της λύτρωσης, το Παρίσι. Το «Ματαρόα» αποβίβασε τα Ελληνόπουλα της διαφυγής στον Τάραντα κι απ' εκεί προωθήθηκαν με τρένα μεταγωγικά, που μετέφεραν άλογα: «Οι δυσκολίες ήταν πολλές», θυμάται η Νέλλη Ανδρικοπούλου. Κοντοστέκεται, γιατί δεν θέλει να την προδώσει η μνήμη της και συνεχίζει: «Δεν υπήρχε πρόβλεψη για φαγητό, για νερό και για ύπνο. Ημασταν, όμως, νέοι και το γλεντάγαμε. Είχαμε την ορμή να φύγουμε και τη λαχτάρα να πάμε να ξεστραβωθούμε, να βγούμε από τη νοσηρή κατάσταση».

Δεν μπορεί, όμως, να μην περιγράψει την πολιτική και την κοινωνική ατμόσφαιρα της εποχής που μόνον θετική δεν ήταν: «Η ψυχολογική πίεση στην Ελλάδα ήταν τρομερή, γιατί ήμασταν μέσα στον Εμφύλιο. Μπορεί να ήταν μετά τη Συμφωνία της Βάρκιζας, ωστόσο το εμφυλιοπολεμικό κλίμα υπέβοσκε, μετά την απόλυτη επικράτηση της Δεξιάς. Δεν έφυγαν μόνον στελέχη του ΚΚΕ και αριστεροί, αλλά και δεξιοί».

Ομως, ποια είναι η Νέλλη Ανδρικοπούλου; Γεννήθηκε στο Πέραν της Κωνσταντινούπολης και σπούδασε γλυπτική στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών της Αθήνας. Μετεκπαιδεύτηκε στην Ακαδημία Γκραντ Σομιέρ του Παρισιού, υπό τις οδηγίες του Ρώσου Οσίπ Ζαντκίν. Το '49 επιστρέφει στην Αθήνα, όπου εντάσσεται στον κύκλο των καλλιτεχνών του «Αρμού», στον οποίο συμμετέχουν, μεταξύ άλλων, ο Νίκος Χατζηκυριάκος-Γκίκας, ο Γιάννης Μόραλης, ο Νίκος Νικολάου, ο Μίνως Αργυράκης, η Ναταλία Μελά.


«Οι δυσκολίες ήταν πολλές, αλλά ήμασταν νέοι και το γλεντάγαμε», λέει η Νέλλη Ανδρικοπούλου για το ταξίδι της πάνω στο «Ματαρόα»
Παντρεύτηκε τον Νίκο Εγγονόπουλο, με τον οποίο έζησε τέσσερα χρόνια, από το 1950 ώς το 1954, και με τον οποίο απέκτησε ένα παιδί, τον Πάνο Εγγονόπουλο (γεννήθηκε το 1951). Μαζί με το μεγάλο Ελληνα ποιητή και ζωγράφο, φιλοτέχνησαν το «Δωδεκάορτο» του Αγίου Σπυρίδωνα, στη Νέα Υόρκη. Αυτή τη θυελλώδη σχέση την αποτύπωσε, με απόλυτη δικαιοσύνη, ξεχωρίζοντας τον άνθρωπο από τον καλλιτέχνη Εγγονόπουλο, στο βιβλίο «Επί τα ίχνη του Νίκου Εγγονόπουλου» («Ποταμός»).

Το '54, όταν ο Γάλλος δημιουργός του πολιτιστικού γεγονότος «Ηχος και φως», Ζαν ντε Μπρόιγ, το μετέφερε στην Ελλάδα, η Νέλλη Ανδρικοπούλου ανέλαβε τη διεύθυνσή του. Εκτοτε αρχίζει η σταδιοδρομία της ως ξεναγού, επάγγελμα που της έδωσε τα προς το ζην. Παράλληλα, όλα αυτά τα χρόνια ασχολήθηκε και με τη γλυπτική και με το σχέδιο μίας κίνησης.

Εχει γράψει και το ποιητικό βιβλίο «Νοοπαίγνια» («Αγρα»): «Δεν θεωρώ τον εαυτό μου ποιήτρια», εξομολογείται, προλαβαίνοντας τις όποιες αντιδράσεις. Σε δική της μετάφραση κυκλοφορεί το τομίδιο με δοκίμια του Βάλτερ Μπένγιαμιν «Μονόδρομος» («Αγρα»), που έχει τιμηθεί με το Βραβείο της Ελληνικής Εταιρείας Μεταφραστών Λογοτεχνίας.




ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ - 03/10/2007



Copyright © 2008 Χ. Κ. Τεγόπουλος Εκδόσεις Α