Πληροφορίες

Η φωτογραφία μου
ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ ΤΕΧΝΗΣ ART-ACT SFAELOU 3. 11522 ATHENS GREECE CONTEMPORARY ART INSTITUTE ART-ACT SFAELOU 3. 11522 ATHENS GREECE THE CONTEMPORARY ART INSTITUTE ART-ACT SFAELOU 3. 11522 ATHENS GREECE, COLLECTED AND COLLATED INFORMATION (Media) FOR THE WORK OF VISUAL ARTISTS GRADUATES AND STUDENTS OF THE SCHOOL OF FINE ARTS. PURPOSE IS AN ARCHIVE OF RESEARCH AND STUDY. IF YOU ARE INTERESTED SEND POSTAL (NOT REGISTERED, COURIER, WEBSITES, E-MAIL) WHAT YOU THINK YOU HOW TO (BIOGRAPHY, PUBLICATIONS, DOCUMENTS, PHOTOS PROJECTS, DVD, CD-R, LISTS OF REPORTS, etc.). THE MATERIALS WILL NOT BE RETURNED. CHRISTOS THEOFILIS PHONE NUMBER.: 6974540581 ADDRESS .: ART-ACT SFAELOU 3. 11522 ATHENS GREECE ART-CRITIC,CURATOR OF ART EXHIBITIONS,PERMANENT PARTNER OF THE NEWSPAPERS http://www.avgi.GR http://www.kte.gr/ JOURNAL INVESTOR -CULTURE http://www.xronos.gr / http://www.ihodimoprasion.gr/ http://www.edromos.gr/ MAGAZINE INFORMER



Οκτάβιος και Μέλπω Μερλιέ























Αρχειοθήκη ιστολογίου

Δευτέρα 9 Ιουνίου 2008

«Ματαρόα» 1945








Το θρυλικό «Ματαρόα». Στα πολυνησιακά το όνομά του σημαίνει «Η γυναίκα με τα
μεγάλα μάτια».




ΤΗΝ ΟΝΟΜΑΣΑΝ, ΜΙΣΟΑΣΤΕΙΑ ΜΙΣΟΣΟΒΑΡΑ,
«ΥΠΟΤΡΟΦΙΑΔΑ». ΚΑΤΑ
ΤΟΝ ΚΑΣΤΟΡΙΑΔΗ ΗΤΑΝ ΕΝΑ
«ΓΕΓΟΝΟΣ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΣΤΗΝ ΠΟΡΕΙΑ
ΤΗΣ ΝΕΩΤΕΡΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ, ΠΟΥ ΚΑΠΟΤΕ ΘΑ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΓΡΑΦΤΕΙ». ΤΗ ΘΡΥΛΙΚΗ ΕΞΟΔΟ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΤΟΥ 1945 ΜΙΑΣ ΟΜΑΔΑΣ ΝΕΩΝ ΦΟΙΤΗΤΩΝ ΠΟΥ ΣΑΛΠΑΡΑΝ ΓΙΑ ΤΟ ΠΑΡΙΣΙ, ΥΠΟ ΤΗΝ ΑΙΓΙΔΑ ΤΟΥ ΓΑΛΛΙΚΟΥ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟΥ, ΜΕ ΤΟ ΠΛΟΙΟ «ΜΑΤΑΡΟΑ», ΑΦΗΓΟΥΝΤΑΙ ΣΕ ΔΥΟ ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥΣ Η ΜΙΜΙΚΑ ΚΡΑΝΑΚΗ ΚΑΙ Η ΝΕΛΛΗ ΑΝΔΡΙΚΟΠΟΥΛΟΥ.
Παλιότερα, την ιστορία αυτήν τη μάθαινε κανείς αποσπασματικά, από πληροφορίες διάσπαρτες σε συνεντεύξεις και ραδιοφωνικές εκπομπές ή από στόμα σε στόμα. Πάει κάπως έτσι: το 1945 ο Οκτάβιος Μερλιέ, διευθυντής του Γαλλικού Ινστιτούτου Αθηνών, πείθει τη γαλλική κυβέρνηση να χορηγήσει έναν μεγάλο αριθμό υποτροφιών σε Έλληνες φοιτητές, κι έτσι, έπειτα από εξετάσεις, πάνω από 150 νέοι επιλέγονται για να σταλούν για σπουδές στο Παρίσι. Η ιδέα ήταν να σωθούν από το εμφυλιακό κλίμα μερικά από τα καλύτερα μυαλά της Ελλάδας- γι΄ αυτό και ένας μεγάλος αριθμός υποτρόφων ήταν αριστεροί, οι πιο πολλοί με συμμετοχή στην Αντίσταση και τα Δεκεμβριανά.
Φεύγουν, μεταξύ άλλων, οι Καστοριάδης, Αξελός, Παπαϊωάννου, Κανδύλης, Κρανάκη, Προκοπίου, Βυζάντιος, Ξενάκης, Κουλεντιανός, Χωραφάς, η Μάτση Χατζηλαζάρου και ο Ανδρέας Καμπάς, ο Κριαράς, ο Σβορώνος, ο Πέτρος Κολακλίδης, ο Μέμος Μακρής- η λίστα είναι μεγάλη, γεμάτη επιφανείς επιστήμονες και καλλιτέχνες όλων των κλάδων, αρκετοί από τους οποίους σταδιοδρόμησαν στη Γαλλία, φημισμένα παραδείγματα «Ελλήνων της διασποράς».
Το ταξίδι των υποτρόφων είχε εξαρχής κάτι από μυθιστόρημα: έπειτα από αναμονή μηνών, επιβιβάζονται στις 20 Δεκεμβρίου στο οπλιταγωγό Ματαρόα, που τους μεταφέρει από τον Πειραιά στον Τάραντα.
Από εκεί με τρένο διασχίζουν την Ιταλία και την Ελβετία και φθάνουν τελικά στο Gare de l΄ Εst του Παρισιού τα ξημερώματα της 28ης Δεκεμβρίου. «Η άφιξή μας στο Παρίσι θυμίζει άνευ όρων παράδοση», γράφει λίγα χρόνια μετά η Μιμίκα Κρανάκη, σε ένα λυρικό κείμενο που δημοσιεύθηκε το 1950 στα γαλλικά στο περιοδικό Τemps Μodernes του Σαρτρ, και τώρα παρουσιάζεται σε μια προσεγμένη δίγλωσση έκδοση μεταφρασμένο από τη συγγραφέα. Την ίδια ιστορία ανασυνθέτει και η μαρτυρία της εικαστικού Νέλλης Ανδρικοπούλου, Το ταξίδι του Ματαρόα,1945, που περιέχει αρκετές άγνωστες πληροφορίες.
Το ενδιαφέρον γι΄ αυτήν την ιστορία δεν είναι καινούριο. Το Ματαρόα είχε για δεκαετίες πάρει διαστάσεις μύθου- σε τέτοιο σημείο ώστε κάθε Έλληνας που σταδιοδρόμησε στη Γαλλία μεταπολεμικά, να θεωρούμε ότι έφυγε με εκείνο το πλοίο.
Τι ήταν όμως αυτό που μας είλκυε και μας ελκύει στην αφήγηση αυτή; Από τη μια, η ιστορική στιγμή: η αποστολή του Ματαρόα μπορεί να ιδωθεί ως μια ιστορία υπέρβασης και επούλωσης του τραύματος του Εμφυλίου· ή, το αντίθετο, ως μια ιστορία σύμβολο του Εμφυλίου.
Από την άλλη, η θέση της ως ιστορία μετανάστευσης: το Ματαρόα μπορεί να ιδωθεί ως εξευγενισμένη, φιλοσοφικά πολυσήμαντη, εκδοχή των πλοίων που έφευγαν με χιλιάδες μετανάστες από την Ελλάδα του εικοστού αιώνα.
Όπως και να έχει, το πλοίο αυτό παραμένει ένα επίμονο φάντασμα που υπενθυμίζει την άλλη όψη της σύγχρονης Ελλάδας, αυτήν που κανείς θα ονόμαζε εξωτοπική. Αν η επίσημη όψη επιμένει να παρουσιάζει την Ελλάδα ως το κέντρο στο οποίο όλοι ποθούν να επιστρέψουν, το Ματαρόα είναι από εκείνες τις φυγόκεντρες αφηγήσεις που τη δείχνουν ως τον τόπο από τον οποίον πάντα κάποιοι θυμούνται πως (και πώς) έφυγαν.



Η γλύπτρια Νέλλη Ανδρικοπούλου, πρώτη σύζυγος του Νίκου Εγγονόπουλου, είχε επιβιβαστεί στο «Ματαρόα» για τη Γαλλία. Επέστρεψε το 1949 στην Αθήνα

Η Μιμίκα Κρανάκη έφυγε τον Δεκέμβριο του 1945 μαζί με τους άλλους υποτρόφους του γαλλικού κράτους.
Από τότε ζει μόνιμα στη Γαλλία και από το 1958 διδάσκει φιλοσοφία στο Πανεπιστήμιο Ναντέρ του Παρισιού



Νέλλη Ανδρικοπούλου
ΤΟ ΤΑΞΙΔΙ ΤΟΥ
ΜΑΤΑΡΟΑ, 1945
ΕΠΙΜΕΤΡΟ: ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΑΛΠΑΔΑΚΗΣ, ΕΚΔ. ΕΣΤΙΑ, 2007 ΣΕΛ. 170.


Ένα σουρεαλιστικό χάπενινγκ


Στο σχετικά ακατάστατο κείμενο της Ανδρικοπούλου, αλλά και σε μια μικρή μελέτη του Γιώργου Καλπαδάκη που ακολουθεί ως επίμετρο, δίδονται αρκετές ενδιαφέρουσες πληροφορίες (όπως ο πλήρης κατάλογος των επιβατών του Ματαρόα, οι ημερομηνίες του ταξιδιού, λεπτομέρειες σχετικά με την οργάνωσή του από τον Μερλιέ). Ίσως το πιο συγκινητικό σε αυτό το βιβλίο είναι η δυσκολία της συγγραφέως να ανασυνθέσει πλήρως την εμπειρία της. Ο καθένας, παρατηρεί η Ανδρικοπούλου, κατεργάστηκε τα γεγονότα μέσα του επί δεκαετίες. Με αποτέλεσμα κάποιες στιγμές οι αναμνήσεις της ίδιας να αποκλίνουν από αυτές άλλων συνταξιδιωτών της, τις συζητήσεις με τους οποίους καταγράφει. Αν με τα μάτια τού σήμερα το ταξίδι του Ματαρόα μοιάζει με ένα σουρεαλιστικό χάπενινγκ, παρατηρεί η Ανδρικοπούλου, «αυτό που κάνουμε τώρα [συγκρίνοντας τις διαφορετικές αναμνήσεις του καθενός] είναι ένα χάπενινγκ μέσα στο χάπενινγκ, να δούμε τι θυμούνται οι άνθρωποι- είναι λίγο Ιονέσκο, λίγο Φαλακρή τραγουδίστρια όλα αυτά».

***


ΤΟ ΣΥΛΛΟΓΙΚΟ ΤΡΑΥΜΑ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ


Απ΄ όλους τους υποτρόφους του 1945, η Μιμίκα Κρανάκη ήταν αυτή που από την αρχή προσπάθησε να καταγράψει και να αναλογιστεί αυτήν την εμπειρία σε όλες της τις διαστάσεις. Γι΄ αυτήν η φυγή της από την Ελλάδα με το Ματαρόα δεν γράφεται μια και καλή· ξανα-γράφεται όλα αυτά τα χρόνια, πεισματικά και βασανιστικά. Το συγκινητικό «Journal d΄ exil» που δημοσιεύθηκε το 1950 είναι μόνο μία από τις πολλές φορές που έχει προσπαθήσει να μιλήσει γι΄ αυτήν την ιστορία- ακόμα και η μετάφρασή του πενήντα τόσα χρόνια μετά, με τις μικρές της αλλαγές, προσθέτει κι αυτή μια ακόμα ψηφίδα. Από τα κατά καιρούς γραπτά της κατανοεί κανείς ότι η Κρανάκη βλέπει την ανασύνθεση της εμπειρίας της στο Ματαρόα ως μιαν άσκηση αυτογνωσίας, σε επίπεδο προσωπικό αλλά και συλλογικό. Σε μια συγκλονιστική ραδιοφωνική εκπομπή τής France Culture στα γαλλικά το 1996, είχε διηγηθεί ξανά την εμπειρία του ταξιδιού εκείνου, αλλά αυτήν τη φορά μόνο για να την πλέξει με άλλες σύγχρονες ιστορίες μετανάστευσης- συνεντεύξεις Ελλήνων εργατών στον Καναδά και την Ελβετία και Αλβανών μεταναστών στην Αθήνα.
Το Ματαρόα δεν συμβολίζει έτσι μόνο το τραύμα καθενός από όσους έφυγαν με αυτό από την Ελλάδα το 1945 ή ίσως την τραυματική εμπειρία του κάθε μέτοικου στον σύγχρονο κόσμο· γίνεται μετωνυμικά το τραύμα το συλλογικό της Ιστορίας. Τελικά, μοιάζει να λέει η Κρανάκη, η τραυματική εμπειρία δεν προκύπτει τη στιγμή που η Ιστορία εισβάλλει στη ζωή του καθενός αναποδογυρίζοντάς την. Το αντίθετο: Ιστορία είναι ακριβώς αυτό που συμβαίνει όταν το τραύμα του ενός μπερδεύεται ανεξίτηλα στο τραύμα του κάθε άλλου.


Μιμίκα Κρανάκη
«ΜΑΤΑΡΟΑ» ΣΕ ΔΥΟ ΦΩΝΕΣ
ΕΚΔ. ΜΟΥΣΕΙΟ ΜΠΕΝΑΚΗ ΣΕΛ. 80
*******************************

ΤΟ ΣΧΟΛΙΟ ΜΑΣ

Αν δεν υπήρχαν οι Γάλλοι φύλακες-άγγελοι των προικισμένων με σπάνια τάλαντα
νεαρών ελλήνων Αριστερών και δεν τους είχαν φυγαδεύσει με τον περιπετειώδη
τρόπο που οι δύο συγγραφείς αφηγούνται τόσο παραστατικά στο βιβλίο
που η καθεμιά τους έγραψε και φέρει στην προμετωπίδα του το όνομα
του θρυλικού καραβιού Ματαρόα, είναι σίγουρο ότι και η προσωπική τους
τύχη θα ήταν διαφορετική και η ιστορία των γραμμάτων
και των τεχνών στη χώρα μας και στην Ευρώπη φτωχότερη.
Ας αναλογιστούμε, λόγου χάρη, πόσοι χαρισματικοί νέοι βλαστοί
προσχώρησαν στην Αριστερά και τους έφαγε το μαύρο το σκοτάδι,
είτε πέφτοντας νεκροί σε κάποια από τις αδυσώπητες μάχες του Εμφυλίου
είτε συλληφθέντες και υποστάντες τις γνωστές εθνοπλαστικές συνέπειες,
που επιφύλαξαν οι νικητές για τους ηττημένους,
είτε παίρνοντας το δρόμο της υπερορίας , για να δουν να συντρίβονται τα
όνειρά τους σε κάποια από τις φρικτές "σοσιαλιστικές δημοκρατίες",
που, μεταξύ των άλλων παθών που τους επιφύλαξαν,
τους κατέστρεψαν και τη διάθεση για καθετί δημιουργικό.
Φέρνω στη μνήμη, εκ του προχείρου, τον Άνθο Φιλητά,
που ήταν μία από τις πολλά υποσχόμενες ποιητικές φωνές
τη δεκαετία του '40 , όπως μαρτυρεί σε κάποιο κείμενό του
ο Μανόλης Αναγνωστάκης.
Τι απέγινε ο ποιητής που βροντούσε και άστραφτε στην Κατοχή
και ο Αναγνωστάκης τον είχε κάνει Θεό του;
Διέφυγε στο σοβιετικό σοσιαλιστικό Παράδεισο, που τον τίμησε
με μία... δεύτερη εξορία και τον έστειλε στην Τασκένδη, όπου
έζησε τα φριχτότερα χρόνια της ζωής του, για να επιστρέψει ,
υπερήλικας πια, και να πεθάνει στην πατρίδα με τσακισμένα τα φτερά και
έχοντας εγκαταλείψει προ πολλού την Ποίηση.
Δεν ξέρουμε ποια θα ήταν μοίρα του Φιλητά και των άλλων
διανοούμενων που κατέφυγαν στις χώρες του υπαρκτού σοσιαλισμού
και σιώπησαν, αν είχαν βρεθεί στα αμπάρια του ευλογημένου Ματαρόα.
Με υποθέσεις, ως γνωστόν, δε γράφεται η ιστορία.
Εμείς ξέρουμε ότι , χάρη στο Μερλιέ (αιωνία του η μνήμη!)
και τη γαλλική κυβέρνηση εκείνης της εποχής σώθηκαν από τα
δόντια του φασιστικού θηρίου μερικά από τα καλύτερα
παιδιά της Ελλάδας.
Πράγμα που το απέδειξαν περίτρανα διαπρέποντας στο πόστο
εφ' ω ετάχθη ο καθένας.
Με το αζημίωτο φυσικά για τη χώρα υποδοχής τους,
αφού αξιοποίησε με τον πιο αποτελεσματικό τρόπο
τα χαρίσματά τους.
Γιατί μή μου πείτε ότι η Γαλλία ζημιώθηκε από φιλοσόφους,
όπως ο Αξελός , ο Καστοριάδης και ο Παπαϊωάννου,
ιστορικούς , όπως ο Σβορώνος,
Αρχιτέκτονες , όπως ο Κανδύλης και ο Ξενάκης,
και καλλιτέχνες , όπως ο Μακρής , ο Ζαχαρίας και ο Χωραφάς...

Δεν υπάρχουν σχόλια: